Күршім өзені

(Дереккөз: Чистяковские чтения: материалы регионального семинара. Ч.1. – Усть-Каменогорск: Изд-во КАСУ, 2010. – 210 с.)

Күршім өзенінің, сол атаумен аталатын ауыл мен ауданның атауы сөздіктерде кездеспейді, оның нақты аудармасы жоқ. Бұл атаудың шығу тегін түсіндіруге тырысатын бірнеше халық аңызы бар. Алайда олардың ешқайсысы дәлелденген ақиқат емес. Барлығына ортақ бір нәрсе – бұл атаудың жоңғар шапқыншылығы мен қазақ халқының азаттық жолындағы күресімен байланысты болуы. Тарихи жер-су атауларын зерттеуші, өлкетанушы Шәкірбану Жақыпованың айтуынша, бұл атауға қатысты екі түрлі нұсқа бар. Біріншісі бойынша, қазіргі Күршім өзенінің жоғарғы ағысында батыр Құрсонның ордасы орналасқан. Уақыт өте келе, оның есімі өзен атауына айналған. Екінші нұсқа бойынша, дәл осы өзеннің бойында қазақ батыры Барақ пен жоңғар батыры Құрсонның арасындағы шешуші шайқас өткен. Екі мықты жауынгердің қанды айқасы судың ішінде жалғасқан. Ақыры, сол ұрыста Құрсон  қаза табады. Қанға боялған өзен оның есімімен аталып кеткен. Осы екі нұсқадағы атау уақыт өте келе өзгеріп, қазіргі «Күршім» атауына айналған.

Бұл аңыздың тағы бір ерекше нұсқасын ауданның байырғы тұрғыны, тарихи деректермен ұзақ жылдар бойы айналысып жүрген Қабдолла Тұраров жеткізеді. XVIII ғасырда, нақтырақ айтсақ, 1723-1757 жылдар аралығында Күршім ауданы аумағында жоңғар шапқыншылығына қарсы күрес әлі де жалғасып жатқан еді. Жау қолбасшыларының бірі өзінің ордасын Қараөзек аңғарына тіккен. Ол кезде бұл жер ағаштарға бай, ыстық күндері саялайтын салқын аймақ болған. Бірде қазақ батыры Барақ жоңғар ордасына шабуыл жасап, демалып жатқан сол қолбасшылардың бірін тұтқынға түсіреді. Тұтқынның құтылмайтынына сенімді болған Барақ батыр жау батыры соңғы өтініш ретінде оңаша дұға етуді сұрағанда рұқсат береді. Қазақтар қашанда жауынгерлік дәстүрлерді құрметтегендіктен, оған бұл мүмкіндікті береді. Алайда тұтқын еркіндікке деген құлшынысын жасырып, дұғасын оқып болған соң, кенет бір асау бұқаның үстіне қарғып мініп, тұтқыннан сытылып шығады. Күтпеген жағдайдан қазақ сарбаздары оның соңына түседі. Бірақ жоңғар батырының астындағы бұқа ерекше жүйрік болып шығады. Оны ешкім қуып жете алмайды. Бірақ қашқын үлкен, ағыны қатты өзенге тап болады. Өзеннен өтіп кетуге тырысқанымен, асау толқындар оған мұрша бермейді. Сол кезде соңынан қуып жеткен қазақ сарбаздары арқан лақтырып, оны жағаға тартып алады. Тұтқын жауынгер жауларын қарғап, шайқас кезінде қылыштасып  өлмегеніне өкінеді. Жоңғар батыры осы Күршім өзенінің бойында қаза табады. Өлер кезінде ол тістеніп, бар күшімен жанталасып,  жан дауысы шығып күрсінеді. Қазақ тілінде осындай жан азабын «күрсіну» сөзімен сипаттайды. Осы оқиғадан кейін өзеннің аты Күрсін өзені аталып кетеді. Бірақ уақыт өте келе, бұл атау өзгеріп, Күршім болып кеткен.