Марқакөл туралы аңыз

(Дереккөз: Яковлев А. Озеро легенд: [легенды об озере Маркаколь] / А. Яковлев // Титан. – 1984. – 20 сентября. – С. 4.)

Ертеде өте бай, бірақ шектен тыс сараң бір бай есімі жоқ көлдің жағасына өз киіз үйін орналастырады. Бір күні оған кәрі, шашы аппақ, сақалы ешкінің сақалындай ұзын, өзі арық, бірақ өте бай, мансапқор әрі кекшіл жайлаудағы көршісі қонаққа келеді. Екі бай киіз үйде отырып, қымыз ішіп, әңгіме-дүкен құрады. Үй иесінің бір сұлу қызы бар еді, ол – айналасындағылардан ең әдемі қыз болатын. Қонақ зор қалыңмал төлеп, сол қызды өзіне қалыңдыққа сұрап алады да, кейін қайта оралуға уәде беріп, кетіп қалады. Бұл туралы естіген байдың қызы әкесіне жалынып, кәрі шалға бермеуін сұрайды. Өзінің жас әрі көрікті жігіті бар екенін және оны сүйетінін айтады. Бірақ бай қызын тыңдаудан бас тартып, одан қатты ашуға мінеді. Келесі күні қарт күйеу жігіт келісілген уақытта қайта оралып, жүздеген қой, көп жылқы мен түйелерін айдап келеді. Қыз шалдың келгенін көріп, өзінің ең сүйікті ақ марқасын құшақтап, көлдің жағасындағы биік, тік жартасты бетке алып қашып кетеді.

Әкесі оның соңынан қуып жетіп, қатал дауыспен бұйырады:

– Күйеуіңнің алдына барып, оның сыйлықтарын қабыл ал!

Қыз жерге тізерлеп отырып, марқасын бауырына қысып, әкесінен қиянат жасамауын өтінеді. Ол көзіне жас алып:

– Әке, мені аяңыз! Менің тағдырымды қор қылмаңыз! – деп Алладан жәрдем сұрап, жалбарынады. Сол сәтте таудан қатты жел соғып, көлдің суы толқып, үлкен-үлкен толқындар жағаға соғылады. Алайда, бай алған бетінен қайтпайды. Ол ашудан қалшылдап, қызына қызметшілерді шақырып, оны зорлықпен үйге қайтаруды бұйырады. Осы кезде ол қызының құшағындағы марқаны жұлып алып, көлге лақтырып жібереді. Қыз жаны ашып, өкінішпен:

– Менің марқам! Сендер дегендеріңе жете алмайсыңдар! – деп айқай салады. Сол сәтте ол жартастан көлге секіреді, ал толқын оны бауырына басып, мәңгіге жұтып қояды. Қызының суға кеткенін көрген сараң әке, күн сайын осы жерге келіп, зар еңіреп жылайды. Алайда, оның қайғысы қызына емес, марқасына ғана арналды. Ол қайта-қайта еңіреп, «Марқа көлде, марқа көлде…» – деп қайғырып айта береді. Басында оның қызметшілері, кейін осы жердегі малшылар бұл көлді Марқакөл деп атап кетеді. Осылайша, әділетсіз тағдырдың кесірінен туған қайғылы оқиға көлдің атауына айналады.