Қамбардың қара қойыны

(Қамбар төренің ұрпағы, қоғам қайраткері Мұхтархан Абағановтан жазылып алынды)

Киелі Тарбағатай өңірінде, Маңырақ тауының солтүстік беткейінде, Қамбардың қара қойыны деген жер бар. Аты айтып тұрғандай бұл жер Қамбар деген кісінің атымен байланысты.

Қамбар кім болды? Бұл кісінің біздің аймаққа қандай қатысы бар? Шежіре деректерге сүйене отырып, осы сауалға жауап іздеп көрейік.

Қамбар Саниязұлы – Шыңғыс ханның ұрпағы, Жәнібек ханның сегізінші ұрпағы. Әкесі Санияз төре Абылай ханның замандасы, өз заманының көрнекті билеушісі болған. Қамбар төре жастайынан өзін ержүрек жауынгер, халқының қорғаушысы ретінде көрсете білді. Әкесінің көзі тірісінде Қытаймен екі арада сауда-саттықпен айналысып, мыңдаған мал айдаған. Кейін Байжігіт, Төртуыл руларының басшысы болып, көршілес халықтармен дау-дамайларды шешуде дипломатиялық сауаттылық танытқан.

Маңырақтағы мекені «Қамбардың қара қойыны» деп аталды. Мұнда ол өзінің жазғы көші-қонын өткізіп, халықтың тағдырлы мәселелері шешілетін маңызды кездесулер ұйымдастырады. Алайда уақыт өте оның билігі әлсіреп, Байжігіт руының өкілдері оған қарсы шыға бастайды. Бір күні Дәулетбай батырдың немересі, руының ту ұстаушысы Сарқұл батыр Қаратай руынан шыққан туыстарына қонаққа барады. Жалтолағай маңындағы Қамбар төре ауылының жанынан өтіп бара жатып, үлкен бураның (ашулы еркек түйе) төренің ұлын қуып келе жатқанын көреді. Сарқұл уақытты босқа өткізбей, он екі өріммен тоқылған қамшымен түйенің басынан ұрып өлтіріп, баланы аман алып қалады.

Оның бұл әрекетіне тәнті болған Қамбар төре:

– Менің малымнан кез келген малды таңда, – дейді.

Алайда Сарқұл батыр бас тартып, маған мал да, ештеңе де керек емес, – дейді.

Бірақ Қамбар ал деп өтініп тұрып алады.

– Тым болмаса нені ұнатқаныңды айт. Егер ойыңды өзгертсең, оны кейінірек алуға болады, – дейді.

Сонда Сарқұл келісіп, үйір-үйір малдың арасынан қарап, қотыр басқан, арық тайлақты (жас түйені) таңдайды да, кетіп қалады.

     Кейін Қамбар төре қойшыларынан Сарқұлдың қай малды таңдағанын сұрайды. Оның тозығы жеткен тайлақ екенін біліп, ойланып тұрып:

– Е, мұнымен оның не айтқысы келгенін түсіндің бе? Бұл «төренің бағасы қазір ауру түйенің бағасынан қымбат емес» дегенді меңзейді. Қамбар төре көреген адам ретінде болашақта бұл халықтың өзіне де, ұрпақтарына да бағынбай, тіпті қарсы шығатынын түсінді. Өзгерістерді болжаған ол шығысқа, Зайсанға қарай қоныс аударуға дайындала бастайды.

Қара қойынды жеріне қоныстанып, төңірегіне түрлі рулар мен халықтардың өкілдерін біріктіріп, Санияз тайпасын құрады. Тіпті оның қол астында орыс шаруалары да болады, осы аймақта алғаш рет егіншілікпен айналысып, тары егу үшін Үйдене өзенінен суару арықтарын қаздырған.

Қамбар төре сексен жылдан астам өмір сүріп, өз заманының мықты тұлғасына айналды. Зайсан қаласының маңында, Маңырақ тауында, Сауыр жотасына жақын жерде жерленген.